- Καταθλιπτική διάθεση – το άτομο που βρίσκεται σε καταθλιπτική διαταραχή συνήθως περιγράφει τη διάθεση του σαν καταθλιπτική, λέγοντας ότι νιώθει λύπη, θλίψη, απογοήτευση, απελπισία. Η καταθλιπτική αυτή διάθεση χαρακτηριστικά κυριαρχεί στη ζωή του ατόμου. Συχνά είναι έτσι και τα εύκολα κλάματα. Μπορεί όμως το άτομο να περιγράψει τη διάθεσή του και με λόγια όπως «δεν με νοιάζει πια» ή μπορεί ακόμη να μας λέει ότι δεν νιώθει θλίψη.
Όπως ήδη τονίσαμε, ψάχνουμε και για άλλα συμπτώματα πέρα από την καταθλιπτική διάθεση.
- Ανηδονία – απώλεια της ευχαρίστησης σε δραστηριότητες που προηγούμενα ήταν ευχάριστες αποτελεί βασικό σύμπτωμα της κατάθλιψης.
- Άγχος – πολλοί νιώθουν άγχος με μορφή εσωτερικής δυσφορίας, φόβου, αισθήματος επικειμένου κινδύνου, ευερεθιστότητας ή ακόμη και προσβολών πανικού με συνοδά φυτικά συμπτώματα όπως ιδρώτες, ταχυκαρδία κτλ.
- Διαταραχή του ύπνου – οι περισσότεροι παρουσιάζουν αυπνία, μερικές φορές και υπερυπνία. Η αυπνία συνίσταται σε δυσκολία του ατόμου να κοιμηθεί, σε αφύπνιση στη διάρκεια της νύχτας και δυσκολία να ξανακοιμηθεί και σε αφύπνιση νωρίς το πρωί που είναι ιδιαίτερα συχνή και ενοχλητική καθώς το άτομο ξυπνά νωρίς το πρωί και δε μπορεί να ξανακοιμηθεί.
- Διαταραχή της όρεξης – παρουσιάζεται ανορεξία που συνοδεύεται/ή όχι από απώλεια βάρους.
- Κόπωση & εξάντληση
- Ελάττωση της σεξουαλικής διάθεσης
- Ψυχοκινητική επιβράδυνση – επιβράδυνση της σκέψης, του λόγου και των κινήσεων
- Ψυχοκινητική διέγερση – εκνευρισμό, ανησυχία, ένταση ή και διέγερση
- Ανημποριά – έλλειψη ελπιδας
- Σκέψεις ή απόπειρες αυτοκτονίας
- Αισθήματα & σκέψεις ενοχής ή/και αναξιότητας, χαμηλή αυτοεκτίμηση
- Δυσκολία στη συγκέντρωση.
Η επιλόχειος περίοδος χαρακτηρίζεται από μια αυξημένη ευαλωτότητα σε διαταραχές διάθεσης. Περίπου το 40-60% των γυναικών παρουσιάζουν ελαφριάς μορφής κατάθλιψη (με συμπτώματα όπως οι έντονες αλλαγές στη διάθεση, το άγχος και η δυσφορία). Η επιλόχειος κατάθλιψη εμφανίζεται 2-4 εβδομάδες μετά τον τοκετό. Σχετίζεται με την παρουσία κατάθλιψης πριν και κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, κοινωνικά και προσωπικά προβλήματα, την έλλειψη κοινωνικής υποστήριξης και στρεσσογόνα γεγονότα ζωής. Η επιλόχειος κατάθλιψη μπορεί να εμφανιστεί από την πρώτη ημέρα μετά τον τοκετό μέχρι και 3 εβδομάδες αργότερα. Συμπτώματα που παρουσιάζονται είναι η έντονη νευρικότητα, έντονες αλλαγές της διάθεσης, σύγχυση, δυσκολία συγκέντρωσης και προσοχής, απώλεια ύπνου και όρεξης και διαταραχή σκέψης με τη μορφή αποπροσανατολισμού, παραληρηματικές ιδέες και ψευδαισθήσεις.
Στο ερώτημα, τί συμβαίνει τελικά, γιατί τόσες πολλές γυναίκες είναι καταθλιπτικές, οι ερευνητές απαντούν με τη θεωρία ότι οι γυναίκες είναι ομάδα υψηλού κινδύνου, δεδομένου του συνδυασμού βιολογικών και γενετικών παραγόντων, συμπεριλαμβανομένων και των ορμονικών αλλαγών στην έμμηνο ρύση, κλιμακτήριο και εμμηνόπαυση.
Άλλοι παράγοντες που ενοχοποιήθηκαν επίσης ήταν κοινωνικοί και πολιτισμικοί.
- Κοινωνικοί ρόλοι – οι γυναίκες συχνά υποφέρουν από σύγκρουση κοινωνικών ρόλων (μητέρα, σύζυγος και εργαζόμενη) και υπευθυνοτήτων στη ζωή τους, με αποτέλεσμα την εμφάνιση άγχους και κατάθλιψης. Σύμφωνα με έρευνες, οι ανύπαντρες και διαζευγμένες μητέρες σε σύγκριση με τις παντρεμένες είναι πιο ευάλωτες στην εμφάνιση κατάθλιψης. Όταν, οι γυναίκες είναι αυτές που έχουν το ρόλο αυτού που φροντίζει (κυρίως όταν υπάρχουν παιδιά ή/και ηλικιωμένοι στην οικογένεια) θα πρέπει να αντιμετωπίσουν περισσότερες απαιτήσεις, έχουν λιγότερο προσωπικό χρόνο και έχουν την τάση να κουράζονται πολύ σωματικά.
- Άνιση κοινωνική εξουσία – η έλλειψη κοινωνικής δύναμης και η χαμηλή κοινωνική θέση της γυναίκας μπορεί να οδηγήσει σε αισθήματα κατωτερότητας, σε διακρίσεις στο εργασιακό περιβάλλον, στη μερική απασχόληση ή και στην ανεργία. Το χαμηλό κοινωνικό-οικονομικό επίπεδο αποτελεί παράγοντα κινδύνου για κατάθλιψη. Ένας άλλος παράγοντας που συμβάλλει σημαντικά στην εμφάνιση της κατάθλιψης είναι η έμφαση της σύγχρονης κοινωνίας στη νεότητα και την ομορφιά της γυναίκας.
- Σεξουαλική και σωματική κακοποίηση – τα κορίτσια που πέφτουν θύματα σεξουαλικής ή σωματικής κακοποίησης κατά την παιδική ηλικία, έχουν αυξημένο κίνδυνο για εμφάνιση κατάθλιψης στην ενήλικη ζωή. Έρευνες στη Μεγάλη Βρετανία έχουν δείξει ότι η ενδοοικογενειακή βία συμβαίνει σε 1 στα 4 σπίτια, και μια έρευνα στο Λονδίνο έδειξε ότι 1 στις 6 γυναίκες έχει υπάρξει θύμα βιασμού.
- Απογοήτευση από προσωπικές σχέσεις – υψηλότερα ποσοστά κατάθλιψης εμφανίζουν οι μοναχικές και οι διαζευγμένες γυναίκες σε σύγκριση με τις παντρεμένες. Εντούτοις, τα πλεονεκτήματα του γάμου για τις γυναίκες μειώνονται όταν η ικανοποίηση από το γάμο είναι χαμηλή. Οι γυναίκες δίνουν μεγαλύτερη έμφαση στις σχέσεις τους με τους άλλους και αυτό τις κάνει πιο ευάλωτες. Όταν μια σχέση αποτυγχάνει, τότε πολλές γυναίκες χάνουν την αυτοεκτίμησή τους και την ταυτότητά τους γιατί δε ξέρουν πως να ορίσουν τον εαυτό τους έξω από τη φροντίδα τους για τους άλλους. Αυτό ίσως να τους μειώνει και τον έλεγχο που μπορούν να ασκήσουν στη ζωή τους.
- Οικονομικές δυσχέρειες – η φτώχεια παρουσιάζεται περισσότερο στις γυναίκες παρά στους άνδρες και αποτελεί ένα σοβαρό και χρόνιο στρεσσογόνο παράγοντα που μπορεί να οδηγήσει σε κατάθλιψη.
- Ψυχολογικοί παράγοντες – ευθύνονται επίσης στην εμφάνιση της κατάθλιψης στις γυναίκες όπως είναι:
- Μηχανισμοί εκτόνωσης – οι γυναίκες, όταν είναι πιεσμένες ψυχικά μηρυκάζουν το προβλημά τους (δηλαδή, κλαίνε για να μειώσουν τη συναισθηματική ένταση, προσπαθούν να εντοπίσουν την αιτία, απευθύνονται σε φίλους), κάτι που συντηρεί και επιδεινώνει την κατάθλιψη. Οι γυναίκες τείνουν να χρησιμοποιούν ως τρόπο αντιμετώπισης προβλημάτων στρατηγικές που εστιάζονται στα συναισθήματα. Αυτό εντείνει την κατάθλιψη επειδή οδηγεί στην ανάκλησης αρνητικών συμβάντων και στην εστίαση σε αρνητικά στοιχεία της προσωπικότητας του ατόμου. Αντιθέτως, οι άνδρες στρέφονται προς τη δράση και στην αποφυγή ως μηχανισμοί εκτόνωσης του προβλήματος.
- Αντίδραση στο στρες – οι γυναίκες είναι περισσότερο ευάλωτες σε στρεσογόνες καταστάσεις λόγω των γυναικείων ορμονών.
- Αυτο–εικόνα – η εικόνα του σώματος συνδέεται στενά με την αυτο-εκτίμηση στη γυναίκα και η χαμηλή αυτοεκτίμηση αποτελεί παράγοντα κινδύνου για την κατάθλιψη.
- Οικογενειακό ιστορικό με διαταραχές διάθεσης
- Προήγουμενη εμφάνιση διαταραχή της διάθεσης του ατόμου
- Απώλεια ενός γονέα πριν την ηλικία των 10
- Σωματική ή σεξουαλική κακοποίηση στην παιδική ηλικία
- Ψυχοκοινωνικοί στρεσογόνοι παράγοντες (απώλεια εργασίας, απώλεια λόγω θανάτου, πένθος, διάλυση γάμου, σοβαρές ασθένειες)
- Απουσία σχέσης εμπιστοσύνης με το σύντροφο (κακές σχέσεις, παραμέληση, κακοποίηση)
Οι γυναίκες θεωρούνται πιο επιρρεπείς στην κατάθλιψη κατά τη διάρκεια μιας απώλειας ή άλλου σοβαρού αρνητικού γεγονότος ζωής. Τα καταστροφικά γεγονότα ζωής και οι μακροχρόνιες δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες οδηγούν σε χαμηλή αυτοεκτίμηση, αισθήματα αποτυχίας και απόρριψης και όταν δεν βρίσκονται τρόποι επιτυχούς αντιμετώπισης δημιουργούνται αισθήματα θλίψης και απελπισίας. Οι πιθανότητες εμφάνισης της κατάθλιψης δεν αυξάνουν απαραίτητα με την απώλεια ή την απειλή απώλειας αλλά με την ταυτόχρονη ύπαρξη της ταπείνωσης, του εξευτελισμού και του εγκλωβισμού, όταν προσβάλλεται το αίσθημα της προσωπικής αξίας του ατόμου και υπάρχει η αίσθηση ότι δεν υπάρχει διαφυσγή. Αυτά τα στοιχεία κάνουν τη διαφορά ανάμεσα σε μια καταθλιπτική και μια μη καταθλιπτική τροχιά.
Το ενδιαφέρον των γυναικών, το κίνητρο που θα τις ωθήσει να αναζητήσουν συμβουλευτική βοήθεια, θα ξεκινήσει από την ενημέρωση και τη συνειδητοποίηση της κατάστασης και της θέσης τους στην κοινωνία. Χρειάζεται να προηγηθεί πληροφόρηση σε επίπεδο τοπικής κοινωνίας, αλλά και σε εθνικό επίπεδο, μέσω των ΜΜΕ, των ενημερωτικών διαλέξεων, ομάδων ευαισθητοποίησης και πολλών δραστηριοτήτων. Η αφύπνιση των ανθρώπων για τους ρόλους του φύλου τους και η συνειδητοποίηση των επιλογών τους, πρέπει να ξεκινάει νωρίς στη ζωή.
Το σχολείο είναι ο βασικό θεσμός μέσα από τον οποίο κοινωνικοποιείται κάθε άνθρωπος μετά από την οικογένεια. Στις ηλικίες των 6, 7, ή 8 ετών μπορούν τα παιδιά να ενημερώνονται για τις συμπεριφορές των δύο φύλων με άξονα την ισότητά τους. Στο σχολικό περιβάλλον μπορούν να αρθούν ευκολότερα τα στερεότυπα που συνδέονται με τις επιλογές, τις προσδοκίες και τη συμπεριφορά των δύο φύλων, διευρύνονται έτσι τις ταυτότητές τους.
Η οικογένεια και το φιλικό περιβάλλον κάλλιστα μπορούν να τη βοηθήσουν! Εφόσον η κατάθλιψη είναι μια ασθένεια που αποδυναμώνει και εξαντλεί τη γυναίκα, το πιθανότερο είναι πως αυτή κάποια στιγμή θα αναζητήσει τη βοήθεια του περίγυρου της. Παρόλα αυτά, οι γυναίκες που δεν έχουν την εμπειρία της κατάθλιψης μπορεί να μην καταλάβουν απόλυτα τί έχουν να αντιμετωπίσουν. Αν και χωρίς κακή πρόθεση, οι αγαπημένοι και οι φίλοι μπορεί, εν αγνοία τους, να πουν ή να κάνουν πράγματα τα οποία μπορεί και να την πληγώσουν.
Σημαντικό είναι να προσφερθεί συναισθηματική υποστήριξη. Αυτό σημαίνει πως θα πρέπει η καταθλιπτική γυναίκα να αντιμετωπιστεί με κατανόηση, να περιβληθεί με στοργή και να της δοθεί κουράγιο. Προσπαθήστε να είστε κοντά της, μιλώντας της, ακούγοντάς προσεκτικά τί έχει να σας πει. Μην υποτιμήσετε κανένα συναίσθημα το οποίο εκφράζεται από την πλευρά της. Προσφέρετε της ελπίδα. Καλέστε της για περιπάτους, επισκέψεις κτλ. Καλό θα ήταν η γυναίκα αυτή να προσπαθήσει να αναπτύξει καινούργια ενδιαφέροντα και κοινωνική ζωή, είτε συμμετέχοντας σε διάφορες ομάδες, είτε κάνοντας γυμναστική, είτε χορό. Να προσπαθήσει σιγά σιγά να ξαναβρεί τον εαυτό της και να συνεχίσει της ζωή της με δύναμη και αισιοδοξία.
Η συμβουλευτική διαδικασία στη θεραπευτική προσέγγιση των γυναικών θα πρέπει να στοχεύει στην αλλαγή, την ισότητα, την ενδυνάμωση, την ισορροπία ανάμεσα στην ανεξαρτησία και την αλληλεξάρτηση και την εκτίμηση της διαφορετικότητας. Θα πρέπει λοιπόν να στοχεύει στην προσαρμογή ενός περιβάλλοντος που συνέχεια αλλάζει και δεν μπορούμε να ελέξουμε.
Τα καταθλιπτικά άτομα πολύ συχνά αισθάνονται το στίγμα που συνοδεύει τους ψυχικά ασθενείς. Αυτό τα κάνει να αρνούνται να αναζητήσουν βοήθεια στα πρώιμα στάδια της διαταραχής, πριν εγκατασταθούν και ενισχυθούν μέσα τους συγκεκριμένα αρνητικά γνωστικά, συναισθηματικά και συμπεριφορικά πρότυπα. Αντί να αναγνωρίσουν απλώς ότι ίσως έχουν ανάγκη επαγγελματικής βοήθειας, συχνά αισθάνονται και αυτοχαρακτηρίζονται «αδύναμα» και «αποτυχημένα» (ή φοβούνται ότι οι άλλοι θα τα χαρακτηρίσουν ως τέτοια), λόγω της αυξημένης δυσκολίας στο χειρισμό πολλών θεμάτων της ζωής τους.
Πριν προχωρήσουμε στη συζήτηση της γνωστικο συμπεριφορικής θεραπείας της κατάθλιψης, θα πρέπει να υπογραμμίσουμε ότι η γνωστική συμπεριφορική θεραπεία δεν είναι απλώς μία συλλογή χρήσιμων τεχνικών που μπορούν να χρησιμοποιηθούν με ενιαίο τρόπο για όλες τις παθήσεις.
Η γνωστικό-συμπεριφορική θεραπεία βασίζεται στην ιδέα ότι οι τρόποι με τους οποίους ερμηνεύουμε τις καταστάσεις έχουν σημαντική επίδραση στο πως αισθανόμαστε και συμπεριφερόμαστε ως απάντηση στις καταστάσεις αυτές. Όταν κάποιος είναι καταθλιπτικός, δε μπορεί συνήθως να δει ξεκάθαρα τα πράγματα. Καθετί κουβαλά ένα αρνητικά βάρος και οι εναλλακτικές λύσεις στην επίλυση των προβλημάτων του δεν είναι ορατές. Ας σκεφτούμε ένα παράδειγμα. Ας υποθέσουμε ότι σκέφτεσαι ότι τίποτα δε μπορεί να σε βοηθήσει με αυτή την κατάθλιψη και πιστεύεις στην ιδέα αυτή 100%, δεν έχεις καμμία απολύτως αμφιβολία στο μυαλό σου. Ποιό συναίσθημα και ποιά συμπεριφορά θα ακολουθούσαν τη σκέψη αυτή; Σωστά. Θα αισθανόσουν απελπισία. Και θα βρισκόσουν εδω; Όχι βεβαία, έτσι; Τί θα γινόταν με την κατάθλιψή σου αν δεν ερχόσουν καν για θεραπεία; Όχι και τίποτα σπουδαίο, ετσι; Βλέπεις λοιπόν ότι πριν ακόμα δοκιμάσεις μια θεραπεία που θα σε βοηθήσει να λύσεις τα προβλήματά σου, θα είχες κλείσει την πόρτα στην επίλυση των προλημάτων.
Αυτό που χρειάζεται λοιπόν είναι να μάθεις τον τρόπο να ερμηνεύεις ενεργητικά τις καταστάσεις. Για να γίνει κάτι τέτοιο, είναι σημαντικό να εντοπίσεις και να αξιολογήσεις ειδικά εκείνες τις σκέψεις, τις παραδοχές και τις πεποιθήσεις που σχετίζονται περισσότερο με την επιδείνωση της διάθεσης σου ή με δυσπροσαρμοστικές συμπεριφορές, επειδή σε πολλές περιπτώσεις υπάρχουν άλλοι, περισσότερο προσαρμοστικοί ή/και ακριβείς τρόποι για να δεις την ίδια κατάσταση. Συχνά, όταν είμαστε αναστατωμένοι, έρχονται στο μυαλό μας πολύ γρήορα εικόνες οι οποίες δε μας βοηθούν καθόλου, αλλά δεν κάνουμε το κόπο να τις εξετάσουμε. Στη γνωστικό-συμπεριφορική θεραπεία θα μάθεις το καθετί για το πως να το εντοπίζεις, να αξιολογείς και να τροποποιείς τις δυσλειτουργικές πεπεοιθήσεις και αυτό σημαίνει ότι θα γίνεσαι όλο και περισσότερο ο θεραπευτής του εαυτού σου.
